Serwis kompetencji międzykulturowych

Metoda ścieżki może być zakwalifikowana jako element pedagogiki przeżyć. Erlebnispädagogik to bowiem model edukacji zorientowany na działanie i rozwiązywanie między innymi problemów społecznych. Owo rozwiązywanie problemów, uczenie się w oparciu o samodzielne dochodzenie do prawdy nie tylko pozwala na zdobycie wiedzy, ale również rozwija osobowość ucznia i czyni go odpowiedzialnym za własne środowisko. Punktem centralnym pedagogiki przeżyć jest nie tyle cel, ile droga dochodzenia do celu, którym jest wiedza i umiejętności. Metoda ta jest bardzo rzadko wykorzystywana w Polsce, za to chętnie sięga się do niej w Niemczech – kraju jej narodzin. W ramach projektu Nauczania metodą ściezki postanowiono przeszczepić tę metodę – a raczej pewne jej elementy. Celem metody jest doprowadzenie do zmian w zachowaniu grupy i rozwinięcie kompetencji grupy – szczególnie tych społecznych, takich jak komunikacja, praca w grupie, analiza problemu i próba samodzielnego rozwiązania go. Metodami pracy używanymi w tym systemie jest zabawa, gra i eksperyment. W ramach projektu Prawa człowieka w kontekście lokalnym – metoda ścieżki odwołano się do wszystkich tych elementów. Przy czym terenem gry nie był las a tematem zabaw nie było obcowanie z przyrodą. Przyrodę i teren zielony zastąpiono miastem. Mimo to został spełniony jeden z podstawowych warunków pedagogiki przeżyć – zajęcia odbyły się pod gołym niebem. Element aktywności fizycznej zastąpiono spacerem i aktywnością umysłową. Jednakże najistotniejszym elementem projektu było zaktywizowanie zajęć oraz oparcie doświadczenia o stawianie wyzwań przed uczestnikami i zachęcanie ich do subiektywnego dochodzenia do wiedzy. Rola nauczyciela zaś została sprowadzona do pomocy uczniom w samodzielnym odkrywaniu wiedzy. Ponadto starano się zastosować do zasad, które Hahn wyłożył w 1930 roku tworząc model szkoły w Salem: uczniowie mogli samodzielnie zdobywać wiedzę i poznawać siebie oraz definiować swoje poglądy, mogli odnoście sukcesy i porażki wykonując poszczególne zadania oraz ćwiczyli wyobraźnię, zdolność przewidywania i planowania. Zdolność planowania i przewidywania była o tyle istotna, iż zaproponowano uczestnikom metodę ścieżki, inspirowaną metodą ścieżki krytycznej (Critical Parh Method, CPM).

Metoda ścieżki krytycznej to metoda wykorzystywana w teorii zarządzania projektami powstała w 1958 roku. Metoda ta stosowana jest, gdy znany jest czas trwania poszczególnych czynności/zadań i opiera się o ciąg chronologicznie ułożonych zadań w taki sposób, że każde następne nie może się rozpocząć, dopóki nie zostanie ukończone poprzednie. Kolejne zadanie rozpoczyna się po zakończeniu pierwszego. Czas trwania ścieżki determinuje czas trwania projektu. Jeśli czas wykonywania danego zadania zmieni się, zmianie ulega cała ścieżka. W ramach projektu może być prowadzona jedna, dłuższa ścieżka lub kilka, krótszych ścieżek mających ten sam czas trwania.

Polem działania i nauki w ramach projektu Prawa człowieka w kontekście lokalnym – metoda ścieżki było miasto Kraków. Metoda ścieżki została także wykorzystana w projekcie Wielokulturowy Tarnów. Uczniowie zostali poprowadzeni ścieżką Romską i Żydowską w Tarnowie poznając kulturę mniejszości, ale również historię i wielokulturowość Tarnowa.

Wybór miasta na teren gry nie był przypadkowy. Miasto pozwoliło na uatrakcyjnienie zajęć a także uwypuklenie tematu ścieżki oraz kulturowego i historycznego ukazania tematyki praw człowieka. Na przykładzie miasta – miejsc pamiętanych i zapomnianych, kultywowanych i omijanych, interesujących i opuszczonych - można było z powodzeniem ukazać proces przemian kulturowych, społecznych i politycznych. To, co istotne miasto zostało potraktowane jako  przestrzeń doświadczania i kontemplacji. Uczniowie uczestniczący w projekcie mogli doświadczać miasta kinestezyjnie. Zwiedzanie zostało potraktowane jako forma doświadczania i filozofowania na temat człowieka i jego praw a równocześnie pragnienie doznań, a zatem – w ślad za koncepcjami Anny Wieczorkiewicz – jako uczestnictwo, aktywne zaangażowanie się oraz podmioto-przedmiotową relację poznawczą.

Istotnym elementem metody ścieżki jest potraktowanie nauki jako procesu polegającego na stopniowym, samodzielnym i aktywnym dochodzeniu do wiedzy opartej nie tylko na teoretycznej znajomości faktów, ale także na umiejętności szukania tych faktów, jak i analizowaniu ich, interpretowaniu i snucia własnych refleksji w oparciu o nie. To metoda oparta na nowoczesnym, aktywnym zwiedzaniu miasta. Samodzielna praca i rozwiązywanie problemów pozwala na pokonywanie kolejnych stacji i rozszerzaniu swojej wiedzy. Istotne jest rozwiązanie określonych z góry zadań, które warunkują zdobycie kolejnych elementów wiedzy. Ścieżka może być przerwana w dowolnym momencie – jej przerwanie nie oznacza brak wiedzy, ale nie pozwala na osiągnięcie pełni wiedzy zaplanowanej przez nauczyciela. Ścieżka Uczy logicznego myślenia. W ten sposób uczeń nie tylko zdobywa wiedzę, ale także umiejętności praktyczne.

Metoda ścieżki to aktywizująca metoda nauczania skuteczniejsza od tradycyjnych, podawczych metod. Ważną zaletą tej metody jest łączenie teorii z praktyką, wiadomości z konkretnymi umiejętnościami. Dopiero taka forma nauczania pozwala uczniowi na efektywne wykorzystywanie jego wiedzy oraz rozwijanie jego kompetencji. Ponadto pobudza wyobraźnię, kreatywne myślenie, postawę otwartości, podejmowania decyzji. Co istotne, model ten może być wykorzystywany przy pracy z osobami w różny wieku. Należy jedynie dostosować poziom trudności zadań do możliwości uczestników.
 

Koordynatorki projektu: 

dr Kinga Anna Gajda
mgr Katarzyna Suszkiewicz

Cząstkowe rezultaty badań zostały przedstawione na konferencji:

XII Międzynarodowa Konferencja  Naukowa "Edukacja XXI wieku", która odbyła się w dniach 23-25.10.2014 r. w Zakopanem  

oraz zostały zawarte w artykule:

Kinga Anna Gajda, Katarzyna Suszkiewicz, Uczenie praw człowieka jako wyzwanie dla edukacji – metoda ścieżki, [w:] Edukacja XXI wieku. Podmioty, środowiska i obszary edukacyjne. Wyzwania i zagrożenia połowy XXI wieku, red. Natalia Majchrzak, Andrzej Zduniak, Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa 2014, s. 161-173.

Metoda została opracowana w ramach  współpracy z Ośrodkiem Karta przy projekcie „Uczyć się z historii" (platforma publikacji projektów edukacyjnych realizowanych w szkołach i edukacji pozaszkolnej z młodzieżą poświęconej historii Polski i jej sąsiadów w XX wieku oraz prawom człowieka).

Metoda ścieżki wykorzystana została w następujących projektach: 

1. Prawa człowieka w kontekście lokalnym (dr Kinga Anna Gajda, mgr Katarzyna Suszkiewicz)

2. Wielokulturowy Tarnów  (dr Kinga Anna Gajda, mgr Ewelina Malik, mgr Katarzyna Suszkiewicz)

3. The ‘Path' Method as an Active Method of Intercultural Education - warsztaty prowadzone dla Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (dr Kinga Anna Gajda, mgr Ewelina Malik, mgr Katarzyna Suszkiewicz)

4. Prawa człowieka na mapie miasta - warsztaty w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Kielcach podczas uroczystości z okazji Międzynarodowego dnia Praw Dziecka

warsztaty realizowano we współpracy z:

• Krakowskim Młodzieżowym Towarzystwie Przyjaciół Nauk i Sztuki w ramach rodzinnej majów w Krakowie
• nauczycielami realizującymi projekt Comenius (z Polski, Turcji, Włoch oraz Niemiec)
• klasami kompetencji międzykulturowych
• uczniami ze Szkoły Podstawowej w Ostojowie
• uczniami z Liceo Copernico z Udine (Włochy)  
• uczestnikami międzynarodowej konferencji  „Multikulturowość w edukacji historycznej/ Interculturalism in historical education (Warszawa, 20-22.04.2015) 

Fot. Libor Tesar pobrana z Flickr na licencji CC BY 2.0